Juridische informatica en rechtstoegang

Général

Als we denken aan juridische informatica, denken we meestal aan technologie die oplossingen biedt voor de juridische beroepen en de rechterlijke macht. Maar hoe zit het met de juridische consumenten? Hoe kunnen zij profiteren van juridische informatica? Een van de gebieden waarop juridische informatica ook een belangrijke rol kan spelen is rechtstoegang (i.e. toegang tot een rechter). In dit artikel bekijken we wat rechtstoegang is, voor welke uitdagingen het staat en onderzoeken we vervolgens de oplossingen die juridische informatica kan bieden.

Wat verstaan we onder toegang tot de rechter? Er is geen eensluidende definitie, en het concept zelf is in de loop van de tijd veranderd. Het Alberta Civil Liberties Research Centre (ACLRC) onderscheidt vier verschillende aspecten, die elk een eigen scala aan uitdagingen met zich meebrengen:

Het recht om voor de rechtbank te verschijnen. Het formele recht van een individu om te procederen of zich voor een rechtbank te verdedigen is een mensenrecht. Dit geldt niet alleen voor conflicten tussen personen en/of organisaties, maar ook voor overheden of andere instanties die een sanctie kunnen opleggen.
Belangenbehartiging voor degenen die het zich niet kunnen veroorloven. De focus ligt hier op rechtsbijstand, vooral voor mensen die niet over de noodzakelijke middelen beschikken om te procederen. Het is één ding om het recht te hebben om voor een rechter te verschijnen, maar het is iets anders om het zich te kunnen veroorloven. Uit een in 2019 gepubliceerde studie blijkt bijvoorbeeld dat in de VS bij maar liefst 86 % van de burgerrechtelijke juridische problemen van Amerikanen met een laag inkomen, deze mensen onvoldoende of helemaal geen juridische hulp kregen.
Hervorming van juridisch apparaat. Geld is niet het enige dat gerechtigheid in de weg kan staan. Men kan worden geconfronteerd met allerlei formele en procedurele vereisten die onnodige obstakels opwerpen. Een derde aspect van rechtstoegang richt zich dus op het creëren van gelijke kansen door op te roepen tot hervormingen van het rechtssysteem om het toegankelijker te maken. Een deel daarvan heeft te maken met de invoering van mechanismen voor groeps- en derdenvorderingen.
Gelijkheid van resultaten. In verschillende rapporten wordt bijvoorbeeld steeds weer bevestigd dat rechtsstelsels de neiging hebben om bevooroordeeld te zijn. Er zijn geografische verschillen, en verschillende rechters beslissen verschillend. Het is dus niet voldoende om ons te concentreren op gelijke kansen, we moeten er ook voor zorgen dat we gelijke resultaten krijgen. Dit kan worden gedaan door middel van remedies zoals het hervormen en stroomlijnen van een aantal aspecten van het rechtssysteem, maar ook door het hervormen van andere sociale instellingen met als doel het creëren van een meer holistisch dienstverleningsmodel.

De uitdagingen en de gevolgen zijn duidelijk. Het niet hebben van voldoende toegang tot de rechter kan het leven van mensen ernstig negatief beïnvloeden. Het goede nieuws is dat in veel gevallen juridische informatica kan worden ingezet om de toegang tot de rechter te verbeteren, met name voor personen met een laag inkomen. In 2019 waren er in de VS meer dan 300 juridische technologieën beschikbaar om juridische consumenten die toegang tot de rechter zoeken, te helpen. En hoewel juridische problemen doorgaans lokaal zijn, kunnen de technologische oplossingen om te helpen bij de toegang tot de rechter meestal internationaal worden gebruikt. (Denk bijvoorbeeld aan chatbots die de nodige gegevens verzamelen om juridische documenten te genereren: de teksten voor de sjablonen zullen variëren, maar dezelfde chatbottechnologie kan worden gebruikt om de nodige informatie te verkrijgen om ze te genereren). De meest gebruikte oplossingen vallen binnen drie verschillende categorieën. Ze zijn a) technologie die informatie verschaft, b) technologie die individuen met advocaten in contact brengt, en c) technologie die documenten automatiseert en produceert. Laten we elk van deze oplossingen eens nader bekijken.

Juridische technologische oplossingen die toegang bieden tot juridische informatie. De eenvoudigste en meest voorkomende manier waarop juridische informatica kan helpen is door het verstrekken van belangrijke juridische informatie en van online zelfhulpmiddelen. Als u bijvoorbeeld als huurder een geschil hebt met uw verhuurder, dan is de kans groot dat u de relevante informatie online kunt vinden, waarin duidelijk wordt uitgelegd wat uw rechten en plichten zijn en hoe u verder kunt gaan. Er zijn zelfs organisaties die advocaten helpen bij het aannemen van pro-Deozaken door hen te voorzien van gratis juridische online begeleiding.

Juridische technologische oplossingen die individuen en advocaten met elkaar in contact brengen. Er zijn ook informaticaoplossingen die juridische consumenten kunnen helpen om – typisch lokale – advocaten online te vinden die hen kunnen bijstaan. De bijstand die deze advocaten leveren kan bestaan uit juridisch advies en/of juridische vertegenwoordiging, i.e. zowel eerstelijns- als tweedelijnsbijstand.

Juridische technologische oplossingen die documenten automatiseren en genereren. Een ander gebied waar de afgelopen jaren grote vooruitgang is geboekt, is dat van de juridische informatica oplossingen die helpen bij de automatisering van documenten. Juridische consumenten kunnen bijvoorbeeld online een formulier invullen en het vereiste juridische document wordt voor hen aangemaakt. Vaak zijn er juridische chatbots beschikbaar om de juridische consumenten door het proces te leiden, waardoor de procedure zo eenvoudig en effectief mogelijk is.

Juridische technologie kan ook op andere manieren helpen. De digitalisering van rechtbanken en gerechtshoven houdt zowel in dat de rechtspraak online beschikbaar wordt gesteld, als dat de procedures worden geautomatiseerd. Hierdoor wordt het gemakkelijker om precedenten te vinden en een procedure te starten. Een van de gevolgen van de Corona-pandemie is dat veel meer rechtbanken online zijn gegaan en dat sessies via videoconferenties veel vaker voorkomen. Sommige advocatenkantoren zijn begonnen met virtuele praktijken waarbij de dienstverlening is geautomatiseerd en sneller en goedkoper verloopt. Steeds meer rechtsbijstandsklinieken zijn ook online gegaan. Er zijn ook meer online leermiddelen beschikbaar dan ooit tevoren. Ten slotte is er ook een toename van online geschillenbeslechting.

Het is de moeite waard om erop te wijzen dat veel van deze nieuwe technologieën afhankelijk zijn van kunstmatige intelligentie. In eerdere artikelen hebben we al meerdere malen melding gemaakt van juridische chatbots. Joshua Browder begon een revolutie met zijn Do Not Pay robotadvocaat die hulp kan bieden voor een breed scala aan juridische kwesties. Vele anderen hebben zijn voorbeeld gevolgd, zoals de Hello Divorce-bot die minnelijke echtscheidingen in Californië dermate kan stroomlijnen dat partijen vaak geen advocaten nodig hebben. Chatbots hebben een dergelijke staat van volwassenheid bereikt dat verschillende balies overwegen om ze te accrediteren als erkende juridische oplossing providers.

Juridische technologie kan dus op vele positieve manieren helpen bij de toegang tot de rechter. Toch is er nog veel werk aan de winkel, zoals blijkt uit het verslag van 2019. Een van de uitdagingen voor juridische informatica is het vinden van oplossingen voor digitale uitsluiting. Niet iedereen heeft toegang tot het internet of beschikt over de vereiste digitale vaardigheden om het goed te gebruiken, wat betekent dat ze niet in staat zijn om te profiteren van deze oplossingen. In 2018 had bijvoorbeeld een op de zes inwoners van het Verenigd Koninkrijk onvoldoende digitale vaardigheden en had een op de tien geen toegang tot het internet. Huishoudens met een lager inkomen worden dus in feite dubbel getroffen omdat zij niet over de financiële noch over de technische middelen beschikken om hun juridische problemen aan te pakken.

Bronnen :