Alles over het beding van terugkeer bij een vooroverlijden

Wat als het ondenkbare gebeurt? Na lang wikken en wegen over uw successieplanning besluit u een deel van uw vermogen over te dragen naar de volgende generatie en doet u een schenking aan uw kinderen. Maar enige tijd later slaat het noodlot toe en overlijdt één van uw kinderen voor u. Hoewel het financiële op dat moment niet het belangrijkste is, rijzen op een bepaald ogenblik toch verschillende vragen, zoals : hoe zit het met de geschonken goederen? Bij wie komen die goederen terecht? En komt dat overeen met wat u als ouders – schenkers in gedachte had toen u de schenking deed? Wat als u via een beding van terugkeer heeft bepaald dat het geschonkene terugkeert naar uw vermogen? In dit artikel beantwoorden we uw vragen.

U voelt direct aan dat het antwoord op bovenstaande vragen volledig afhangt van de concrete situatie. Wat werd geschonken, bijvoorbeeld? Gaat het enkel om geld waar de kinderen mee mochten doen wat ze wilden? Of gaat het om de aandelen van het familiebedrijf, waar het uiteraard wel belangrijk is in wiens handen ze terechtkomen bij het overlijden van de begiftigde?

Wat is de familiale situatie van het kind? Gehuwd? Samenwonend? Hoe is de verstandhouding met schoonzoon of schoondochter? En had het kind zelf al kinderen en zo ja, hoe oud zijn ze?

Bij successieplanning is de schenking een belangrijk instrument om al tijdens uw leven een deel van uw vermogen over te dragen naar de volgende generatie. Toch kunnen bovenstaande scenario’s en vragen soms verlammend werken in de beslissingen omtrent successieplanning. Weet echter dat u verschillende modaliteiten kunt koppelen aan de schenking, rekening houdende met uw wensen, doelstellingen en bezorgdheden. Eén van die modaliteiten is een beding van conventionele terugkeer.

Wat is een beding van conventionele terugkeer?

Met het beding van conventionele terugkeer bepaalt u als schenker dat het geschonken goed terugkeert naar uw vermogen, in het geval de begiftigde voor u zou komen te overlijden.

De schenking wordt eigenlijk ontbonden indien de begiftigde voor u komt te overlijden. Die ontbinding werkt met terugwerkende kracht, wat betekent dat men doet alsof de geschonken goederen nooit in het vermogen van de begiftigde zijn geweest.

Waarom kan het interessant zijn om dit beding van terugkeer toe te voegen?

Door het conventioneel beding van terugkeer krijgt u als ouders – schenkers de geschonken goederen terug, kunt u bekijken wat er best met die goederen gebeurt, rekening houdende met de familiale, financiële, fiscale,… situatie op dat moment. Zo zou u opnieuw kunnen schenken aan uw andere kinderen en / of aan de kinderen van de overledene (uw kleinkinderen m.a.w.) aan de tarieven van schenkbelasting en daarbij modaliteiten koppelen aan de schenking die op dat moment misschien beter passen bij de situatie.

Hoe kunt u als schenker weten dat het een goed idee is?

Bij gebrek aan een glazen bol kunt u dat inderdaad niet, want veel hangt af van de omstandigheden op dat moment.

Gelukkig bestaat de mogelijkheid om dit beding als optie te laten uitwerken. Bij de opmaak van de schenking kunt u m.a.w. laten opnemen dat het geschonken goed bij vooroverlijden alleen terugkeert indien u daar als schenker uitdrukkelijk voor kiest. Maakt u geen gebruik van de optie? Dan blijven de goederen in het vermogen, en dus de nalatenschap, van het kind.

Is het beding daarentegen niet optioneel geformuleerd? Dan zal het geschonken goed automatisch naar het vermogen van u als schenker terugkeren als de begiftigde vooroverlijdt, of u het op dat moment een goed idee vindt of niet.

Voorziet u een optioneel beding van conventionele terugkeer in de schenking? Dan biedt dit dus een mate van flexibiliteit in de toekomst.

Welke bijkomende voorwaarden kan ik voorzien in een beding van terugkeer?

U kunt bepalen dat het beding van conventionele terugkeer enkel in werking treedt indien de begiftigde én zijn afstammelingen voor u zouden overlijden. Anders gezegd, stel dat de begiftigde bij zijn overlijden zelf al afstammelingen heeft, dan treedt het beding niet in werking en moet u ook niet nadenken over de optie.

Of u kunt bv. nagaan dat het beding, eventueel voorzien van de optie om er beroep op te doen, uitwerking krijgt ongeacht of de begiftigde bij zijn overlijden afstammelingen heeft.

Meestal voegt men ook een clausule van zaakvervanging toe in de schenkingsdocumenten. Die clausule heeft als gevolg dat zowel de geschonken goederen als de goederen die ervoor in de plaats komen terugkeren.

Wat is dan het verschil met het wettelijk recht van terugkeer?

De wetgever heeft rekening gehouden met de situatie waarbij de begiftigde eerst overlijdt en voorziet een wettelijke terugkeer, weliswaar onder strikte voorwaarden. Zijn de wettelijke voorwaarden voldaan? Dan keren de geschonken goederen automatisch terug naar de ouders.

Wat zijn de voorwaarden voor een wettelijke terugkeer?

• Het gaat om een schenking van de (groot)ouders aan een (klein)kind.
• Het begiftigde kind moet eerst overlijden én kinderloos zijn. Heeft het overleden kind daarentegen zelf al kinderen? Dan is de wettelijke terugkeer niet van toepassing.
• Het geschonken goed bevindt zich nog in natura in de nalatenschap van het (klein)kind. Het (klein)kind mag het geschonken goed bv. nog niet verkocht hebben.

Gezien het zeer specifieke toepassingsgebied en de daar bijhorende gevolgen van deze regeling, verkiezen schenkers liever om een beding van conventionele terugkeer op te nemen bij een schenking.

Zo werkt het wettelijk recht van terugkeer m.a.w. enkel in rechte lijn, terwijl het bij een beding van conventionele terugkeer niet uitmaakt wie de begiftigde is. U kunt het ook voorzien bij een schenking aan bijvoorbeeld een broer of zus, neef of nicht, of een derde.

Het beding van terugkeer is ook fiscaal interessant. Men gaat er van uit dat de geschonken goederen nooit in de nalatenschap van de eerst overleden begiftigde hebben gezeten. Er worden dan ook geen successierechten aangerekend.

Wat zijn de fiscale gevolgen als u gebruik maakt van een beding van conventionele terugkeer?

In essentie is het beding van terugkeer ook fiscaal interessant. Men gaat er van uit dat de geschonken goederen nooit in de nalatenschap van de eerst overleden begiftigde hebben gezeten. Er worden dan ook geen successierechten aangerekend. In het verleden was het fiscale verhaal toch nog iets genuanceerder, want vroeger was er een onderscheid tussen een beding van terugkeer bij roerende goederen en een beding van terugkeer bij onroerende goederen.

We beginnen met de roerende goederen, want daar is niets veranderd. Keren roerende goederen (bv. een effectenportefeuille, aandelen,…) terug op basis van een beding van terugkeer? Dan gebeurt dat onbelast (let wel, de schenkbelasting die men misschien had betaald, kon men ook niet recupereren). Het maakt niet uit of het beding van terugkeer optioneel is of niet. Dit principe is nog steeds van toepassing.

Hoe zat het dan met de onroerende goederen? In het verleden paste de Vlaamse belastingdienst (VLABEL) bij onroerende goederen volgende redenering toe :

• Is er een ‘automatisch’ beding van terugkeer (en ligt de keuze dus niet bij u)? Dan keren de onroerende goederen automatisch, van rechtswege, terug naar de schenkers en is er enkel een zogenaamd vast recht verschuldigd, aldus VLABEL.
• Is het echter een optioneel beding van terugkeer (en hangt het af van uw keuze)? Dan vond VLABEL dat er registratierechten (het verkooprecht) betaald moest worden op de terugkeer.

Anders gezegd waren er bij de terugkeer van onroerende goederen geen successierechten verschuldigd, maar werden er bij een optioneel beding wel registratierechten aangerekend. De flexibiliteit van het optioneel beding van conventionele terugkeer kon dus toch nog met een fiscale kostprijs komen, indien er onroerende goederen zouden terugkeren.

Sinds rechtspraak van het Hof van Cassatie in 2021 heeft VLABEL haar standpunt over het optioneel beding van conventionele terugkeer bij onroerende goederen echter gewijzigd. Het huidige standpunt van VLABEL is dat zij bij onroerende goederen in principe geen onderscheid meer zal maken tussen een optioneel en een niet-optioneel beding van terugkeer. Maakt de schenker m.a.w. gebruik van zijn optioneel beding van terugkeer? Dan zal dit niet meer leiden tot het heffen van evenredige registratierechten.

Hoe kan ik een beding van conventionele terugkeer koppelen aan de schenking?

Wilt u de mogelijkheid hebben om het beding van conventionele terugkeer in te roepen als de situatie zich voordoet? Dan moet u kunnen bewijzen dat dit één van de modaliteiten van de schenking was.

Laat de schenking dus op papier zetten als u een beding van conventionele terugkeer wenst. Als het om een schenking van roerende goederen gaat, dan moet dit beding niet noodzakelijk in een notariële akte worden opgenomen om geldig te zijn. Dergelijke documenten kunnen ook onderhands worden opgemaakt. Voor een schenking van onroerende goederen gaat u wel langs bij de notaris.

Conclusie

In dit artikel gingen we dieper in op de basisprincipes van één van de modaliteiten die u als ouders – schenkers zou kunnen voorzien in een schenking, met name een beding van conventionele terugkeer. Met dit beding kunt u in een bepaalde mate anticiperen, indien de begiftigde van de schenking zou vooroverlijden. De concrete inhoud van dit beding hangt af van uw specifieke wensen en doelstellingen. Wenst u meer flexibiliteit in de toepassing van dit beding? Dan kunt u er een optioneel beding van maken.

Als gevolg van het huidige standpunt van VLABEL wordt er bij onroerende goederen in principe geen onderscheid meer gemaakt tussen een optioneel en een niet-optioneel beding van terugkeer.

Het beding van conventionele terugkeer is slechts één van de modaliteiten die u kunt koppelen aan de schenking. Afhankelijk van uw doelstellingen (bv. een bepaalde mate van controle houden en / of een bron van inkomsten voorbehouden,…) zijn er daarnaast ook nog het vervreemdingsverbod, de uitsluitingsclausule, het vruchtgebruik,… om er maar enkele te noemen.

Overweegt u tenslotte een zorgvolmacht op te laten maken? Laat dan ook nakijken of en in welke mate het doen van schenkingen of het nemen van beslissingen bij optionele bedingen in schenkingen hier in moeten worden opgenomen.

Rob Corten, Senior Advisor Legal Vandelanotte

Dit artikel is gereproduceerd met de vriendelijke toestemming van de Jubel.be-website waar het werd gepubliceerd